Bitwa o Grenlandię; Nielegalne flagi; Duże zmiany w egzaminie na prawo jazdy
Dania na Tacy - Przegląd Tygodnia (05.01-12.01) Episode 1 Year 5
TOP 3 Wiadomości
Pragnienie Donalda Trumpa, by zdobyć Grenlandię, wpędziło Danię w kryzys polityczny.
Obce flagi na masztach ponownie zostały zakazane.
Egzamin na prawo jazdy ograniczono do pięciu języków.
Od 25 stycznia wraca podcast Last Week in Denmark! Tym razem będzie to 30-minutowa seria audio, w której dwóch prowadzących omawia trzy najważniejsze tematy z newslettera. Odcinki będą publikowane równocześnie z newsletterem — doskonały sposób, by być na bieżąco nawet w podróży!
Od redakcji
Sytuacja w Danii
„Wszystkie dyskusje o przyszłości Grenlandii zaczynają się i kończą w Nuuk.”– Mette Frederiksen, premierka Danii.
Witamy w roku 2025! Wchodzimy w nowy rozdział globalnej dynamiki władzy — współczesną erę imperialnych ambicji, w której supermocarstwa wydają się gotowe do przekształcania granic i rzucania ludzkości w wir niepewności. Najpierw Rosja wkroczyła na Ukrainę. Teraz pojawiają się sygnały, że USA mają apetyt na Grenlandię, Kanadę i Panamę. Tymczasem Chiny bacznie obserwują, zdając się czekać na właściwy moment, by podjąć działania wobec Tajwanu. Trzymajcie się mocno — to może być wyboista podróż!
Jedna konferencja prasowa, jeden kluczowy moment i pytanie, które odbiło się echem na całym świecie: „Czy możecie zapewnić świat, że nie użyjecie środków militarnych ani ekonomicznego przymusu, by przejąć Grenlandię?”. Odpowiedź wstrząsnęła Europą i wpędziła Danię w kryzys egzystencjalny: „Nie... nie mogę tego zapewnić; nie wykluczam tego… Potrzebujemy [Grenlandii] dla naszego bezpieczeństwa ekonomicznego.” To nie była tylko odpowiedź — to była deklaracja, która zachwiała fundamentami międzynarodowej dyplomacji.
Sytuacja dla Danii jest daleka od optymistycznej. Od zawsze postrzegaliśmy Stany Zjednoczone jako najbliższego sojusznika — kluczowego w obronie Grenlandii przed wpływami rosyjskich i chińskich ambicji. Dlatego zarówno Mette Frederiksen, jak i minister spraw zagranicznych Lars Løkke Rasmussen balansują na niezwykle cienkiej linii: starają się zachować kluczową relację z USA, jednocześnie dbając o interesy Danii i Europy. Wewnętrzne podziały w NATO byłyby spełnieniem marzeń Rosji i punktem krytycznym dla Europy — momentem, w którym stajemy osamotnieni, uwikłani w rywalizację supermocarstw.
Miejmy nadzieję, że moment zero pozostanie jedynie hipotezą, pozwalając nam skierować naszą zbiorową uwagę na prawdziwego wroga ludzkości: zmianę klimatu.
„Grenlandia należy do Grenlandczyków.”– Múute B. Egede, premier Grenlandii
Obrazy tygodnia
Na początku tygodnia przeszliśmy przez potęgę burzy Floriane — te ciemne dni, wypełnione nieustępliwym wyciem wiatru. Zobaczcie zdjęcia tutaj.
Rok 2024 był rokiem bezprecedensowych ekstremów pogodowych, w tym rekordowych temperatur, opadów i burz. Sprawdźcie zdjęcia tutaj.
…i coś dla łowców zorzy polarnej.
Wszechświat LWID
Linkedin - Instagram - Facebook - LWID App - Merchandise Store - Podcast - Website
Czy wiesz, że możesz przeczytać Last Week in Denmark w ośmiu językach? Oprócz polskiego możesz nas czytać po Angielsku - Rumuńsku - Hiszpańsku - Turecku - Włosku - Niemiecku - Węgiersku
Duńska polityka
Nowe przepisy
Od stycznia 2025 roku egzamin na prawo jazdy będzie dostępny wyłącznie w pięciu językach. Tłumacze będą dozwoleni jedynie dla niemieckiego, farerskiego i grenlandzkiego — uznanych języków mniejszościowych. Oprócz tego egzamin można będzie zdawać po duńsku lub angielsku.
Ulga podatkowa dla rzemieślników wraca! Można teraz odliczyć do 8600 DKK za ekologiczne remonty, takie jak izolacja, modernizacje energetyczne czy wymiana okien. Dodatkowo, ulga na usługi została zwiększona do 17 500 DKK i rozszerzona o prace ogrodowe oraz inne usługi na zewnątrz domu, poza sprzątaniem i opieką nad dziećmi. Świetny moment na rozpoczęcie dodatkowej działalności w ogrodnictwie!
Od stycznia obowiązek pracy w wymiarze 37 godzin tygodniowo będzie dotyczył osób na zasiłku kontanthjælp, które nie spełniają wymogów dotyczących miejsca zamieszkania i zatrudnienia w Danii. Obejmuje to osoby, które przez ostatnie dziewięć z dziesięciu lat nie mieszkały w Danii (lub Unii Europejskiej) lub nie pracowały na pełny etat przez co najmniej 2,5 roku w tym okresie. Program, skierowany do 22 000 osób, obejmuje takie aktywności, jak staże, prace dotowane, zajęcia użyteczne społecznie czy lekcje języka duńskiego.
Od 1 stycznia wchodzi w życie podatek CO₂ dla ciężarówek. Pojazdy ważące 12 ton lub więcej będą teraz opodatkowane za każdy przejechany kilometr, a pojazdy powyżej 3,5 tony zostaną objęte podatkiem w 2027 roku. Podatek, wynoszący średnio 1,3 DKK za kilometr, jest obliczany na podstawie wagi pojazdu, emisji CO₂ oraz miejsca, w którym się porusza.
Reforma podatkowa wprowadza oczekiwany od dawna podatek CO₂ dla przemysłu, obowiązujący od stycznia. Firmy spoza systemu handlu emisjami UE zapłacą 750 DKK za tonę CO₂, podczas gdy te w ramach systemu będą miały stawkę obniżoną do 375 DKK za tonę. Przedsiębiorstwa określone jako „narażone na konkurencję”, w tym te z procesami mineralogicznymi, otrzymają jeszcze niższą stawkę wynoszącą 125 DKK za tonę.
Od 1 stycznia 2025 roku w Danii zakazane jest wywieszanie obcych flag na masztach, zgodnie z poprawką do ustawy o flagach. Wyjątek stanowią flagi Niemiec, Szwecji, Finlandii, Norwegii, Islandii, Wysp Owczych i Grenlandii. Ministerstwo Sprawiedliwości może wyrazić zgodę na użycie innych flag, takich jak ukraińska, w szczególnych przypadkach.
Propozycje prawne
Duńskie Stowarzyszenie Medyczne (Lægeforeningen) zaproponowało dziesięć działań na rzecz ograniczenia palenia i używania nikotyny, w tym podwojenie ceny papierosów do 120 DKK za paczkę. Stowarzyszenie podkreśla poważne zagrożenia związane z używaniem nikotyny, takie jak trwałe uszkodzenie mózgu, obniżona koncentracja i zwiększone ryzyko chorób psychicznych.
Ministerstwo Spraw Społecznych stanowczo wezwało gminy do zaprzestania korzystania z Translatora Google w sprawach dzieci, nazywając tę praktykę głęboko niepokojącą i niewłaściwą przy podejmowaniu decyzji zmieniających życie rodzin. Chociaż narzędzie to obecnie znajduje się w szarej strefie prawnej, co oznacza, że nie jest jednoznacznie zabronione, wkrótce możemy spodziewać się zmian mających na celu rozwiązanie tego problemu.
Dania wyraziła poparcie dla starań Wysp Owczych o przystąpienie do Światowej Organizacji Handlu (WTO) jako niepodległe państwo. Mette Frederiksen i przywódca Wysp Owczych wspólnie złożyli list do Duńskiego Sądu Najwyższego, w którym domagają się uruchomienia Artykułu 6, aby dowiedzieć się, jakie są możliwości.
Scena polityczna
Najnowsze informacje w sprawie Grenlandii: W piątkowe popołudnie (10. stycznia) Mette Frederiksen i premier Grenlandii Múte B. Egede zorganizowali wspólną konferencję prasową, aby omówić palącą kwestię tego tygodnia. Egede podkreślił, że Grenlandczycy nie chcą być ani Duńczykami, ani Amerykanami. Grenlandia pragnie większej autonomii w polityce zagranicznej, na przykład możliwości prowadzenia niezależnych negocjacji bez obecności ambasadora Danii.
Elon Musk kontra demokracja: Najbogatszy człowiek świata podejmuje próby ingerencji w politykę, promując w Europie skrajnie prawicowe, antyeuropejskie partie. Jest już mocno zaangażowany w wybory parlamentarne w Niemczech i Wielkiej Brytanii i za pośrednictwem swoich mediów społecznościowych skłania opinię publiczną w ich kierunku. Duńscy politycy obawiają się, że zrobi to samo z Danią, co może być katastrofalne w skutkach.
Główne punkty noworocznego przemówienia premierki:
Mette Frederiksen ostrzegała przed rosnącym zagrożeniem ze strony Rosji, Chin, Korei Północnej i Iranu, które to kraje nazywa „Ciemną Osią”. Podkreśliła potrzebę poboru do wojska i większych wydatków na obronność, aby chronić Europę przed niebezpieczeństwami, takimi jak cyberataki i sabotaż.
Ogłosiła plany znacznych inwestycji w energię, technologię i obronność, podkreślając potrzebę wsparcia publicznego i prywatnego. Wezwała do zmiany podejścia Europy z nacisku na regulacje w kierunku innowacji, twierdząc: „Musimy powtórnie przemyśleć europejską gospodarkę”.
Zaproponowała, aby członkowie gangów i przestępcy narkotykowi skazani za poważne przestępstwa utracili prawo do wcześniejszej emerytury lub renty inwalidzkiej.
Duńska gospodarka
Nasze pieniądze
Wskaźnik inflacji w grudniu 2024 roku wyniósł 1,9%. Najniższe wskaźniki inflacji w Unii Europejskiej odnotowano w Irlandii (0,5%), na Litwie i w Luksemburgu (1,1%), a najwyższe w Rumunii (5,4%), Belgii (4,8%) i Chorwacji (4%).
52,7 milionów koron inwestycji przeciwko negatywnej kontroli społecznej, czyli szkodliwym lub represyjnym środkom, w tym zastraszaniu i karaniu, stosowanym w celu egzekwowania norm społecznych lub kulturowych. Rząd rozszerzy program konsultantów ds. bezpieczeństwa, oferujących doradztwo dla osób doświadczającym negatywnej kontroli społecznej i konfliktów związanych z honorem. Sfinansuje również trzy inne powiązane inicjatywy.
Nowe porozumienie zbiorowe dla pracowników sektora przemysłu na kolejne dwa lata. 850 000 osób pracuje w sektorze przemysłu (produkcja i przetwórstwo) i jest objętych tym porozumieniem. Związki zawodowe negocjują ze związkami pracodawców trzy główne kwestie: podwyżki wynagrodzeń (przewidywany wzrost o 4%), lepsza równowaga między życiem zawodowym a prywatnym (więcej pieniędzy na fritvalgskontoen) i emerytura (wyższy wkład ze strony pracodawcy).
W ostatniej dekadzie dochody 1% najbogatszych Duńczyków wzrosły o 60%, w porównaniu do zaledwie 9% wzrostu dla klasy średniej. W samym 2023 r. 1% najbogatszych zwiększył swój majątek o 14,8%, podczas gdy klasa średnia odnotowała spadek dochodu o 0,6%.
Stan rynków
Stopa bezrobocia w grudniu 2024 roku wyniosła 2,9%. W Danii bezrobotnych jest 88 400 osób, co oznacza wzrost o 100 od listopada. 75 800 osób pobiera zasiłek dla bezrobotnych, a 12 700 osób kontanthjælp (świadczenie socjalne).
Gospodarka Danii, silnie uzależniona od eksportu, jest podatna na zakłócenia w handlu światowym spowodowane rosnącymi barierami i konkurencją ze strony Chin i USA, mówi prezes Narodowego Banku Christian Kettel Thomsen. Ponieważ połowa miejsc pracy w sektorze prywatnym jest związana z eksportem, a kluczowe materiały pochodzą z Chin, Dania stoi w obliczu istotnego zagrożenia. Thomsen ostrzega przed zbyt dużym protekcjonizmem i wzywa Europę do znalezienia równowagi między wzmacnianiem gospodarki wewnętrznej a utrzymaniem korzyści płynących z wolnego handlu.
PKB Grenlandii wynosi 20,3 miliarda koron (mniej niż Andory czy Dżibuti), czyli 125 razy mniej niż Danii. Dania wnosi do budżetu Grenlandii 5,5 miliarda koron rocznie, a Unia Europejska 350 milionów. 40% rocznego budżetu Grenlandii pochodzi z Danii i UE.
Podstawą gospodarki Grenlandii jest rybołówstwo, a produkty rybne odpowiadały w 2023 roku za ponad 90% wynoszących 6,2 miliarda koron zysków z eksportu. To czyni Grenlandię bardzo wrażliwą na międzynarodowe ceny ryb, kwoty połowowe, konkurencję i niedobory siły roboczej, co sprawia, że jej gospodarka jest jedną z najbardziej niestabilnych na świecie.
Podwyższenie taryf dla duńskich firm na rynku amerykańskim byłoby bardzo szkodliwe dla naszej gospodarki.
15% całego duńskiego eksportu trafia do Stanów Zjednoczonych.
Eksportuje tam 3800 firm.
100 000 miejsc pracy jest powiązanych z eksportem do USA.
Farmacja jest największym sektorem pod względem eksportu do USA.
Życie codzienne w Danii
Witajcie, pokolenie Beta! Dzieci urodzone między 2025 a 2039 rokiem należą do pokolenia Beta. Aby spojrzeć na to w szerszej perspektywie, najmłodsze osoby z pokolenia Z mają dziś 15 lat, a najmłodsi i zarazem ostatni przedstawiciele pokolenia Alfa mają mniej niż miesiąc.
Kluczowe trendy zdrowotne w 2025 roku według duńskiego futurologa
Kluby biegowe staną się jeszcze bardziej popularne. Wraz z rosnącą liczbą dorosłych mieszkających samotnie, kluby biegowe stają się nie tylko miejscem aktywności fizycznej, lecz także przestrzenią nawiązywania ważnych więzi społecznych, odpowiadając na potrzebę przynależności poza domem.
Samodoskonalenie na pierwszym planie. Coraz większy nacisk kładzie się na rywalizację z samym sobą, a nie z innymi. Popularność zyskują elastyczne i spersonalizowane podejścia do pracy oraz życia, które uwzględniają indywidualne potrzeby.
Sen jako priorytet zdrowotny. Rosnące znaczenie regeneracji podkreślają praktyki takie jak medytacja i spacery, które
Trzy wskazówki, jak zachęcić dzieci do jedzenia większej ilości warzyw
Miksuj łagodne warzywa, takie jak kalafior, i dodawaj je do sosów, dodatków do pizzy lub dań curry, aby przemycić bogate w składniki odżywcze warzywa bez wiedzy dzieci.
Pozwól dzieciom pomagać w przygotowywaniu posiłków, np. dodając owoce i warzywa do koktajli. Istnieje większe prawdopodobieństwo, że zjedzą to, co same pomogły przygotować, zwłaszcza w luźniejsze weekendy.
Podawaj surowe warzywa jako popołudniową przekąskę, zamiast kłaść je na talerzu. To zmniejsza spożycie cukru i pozwala uniknąć bitew w trakcie posiłków.
„Jakość żywności w supermarketach spadła”. Alfred Josefsen, były dyrektor generalny Irmy.
W 2024 r. po raz pierwszy przekroczyliśmy cel 1,5 stopnia wyznaczony przez Porozumienie Paryskie. Zaledwie dekadę temu przekroczyliśmy granicę 1 stopnia. Przez ostatnie cztery dekady temperatury rosły. Nie tylko powietrze, ale także oceany stają się cieplejsze. Części Ziemi, w których obecnie żyje wiele osób, ryzykują, że w przyszłości staną się niezamieszkane z powodu ekstremalnego upału.
Padel jest na drodze do stania się uznanym sportem w Danii. Przeczytaj więcej tutaj.
Od uchodźcy do duńskiego medalisty olimpijskiego. Przeczytaj historię Turpala Bisultanowa.
Felieton gościnny Cataliny Anapios
Drogi czytelniku: Być może masz już dość czytania o Grenlandii w tym tygodniu. Uważamy jednak, że warto poświęcić tę sekcję na przyjrzenie się tożsamości Grenlandczyków i ich relacjom z Danią, ponieważ ta część Królestwa jest obecnie w centrum uwagi (i dlatego jest również kluczowym wglądem w życie Duńczyków).
Przeciętny Duńczyk (lub obywatel Danii) nie wie zbyt wiele o tożsamości Grenlandczyków, co jest wzmacniane przez to, jak bardzo różne jest życie w obu tych krajach. Oto kilka podstawowych faktów, których większość czytelników prawdopodobnie nie zna: narodowe danie Grenlandii to „suaasat”, tradycyjna zupa z foki, wieloryba, renifera lub ptaków morskich z ziemniakami i cebulą. Popularne hobby to kajakarstwo i wędkarstwo, a także psie zaprzęgi, a często używają nazw pochodzenia inuickiego, takich jak Malik, Paninnguaq lub Nivi. Duńczycy z kolei kochają jazdę na rowerze i smørrebrød, a w twoim bloku mieszkalnym jest prawdopodobnie przynajmniej jeden Mads, Rasmus, Anne i Cecilie.
Jeśli chodzi o poważniejsze kwestie, obawy Duńczyków i Grenlandczyków różnią się zasadniczo. Podczas gdy duńscy liderzy skupiają się na zrównoważonym rozwoju, opiece społecznej i imigracji, Grenlandczycy koncentrują się na zachowaniu języka Inuitów, większej niezależności ekonomicznej oraz rozwiązaniu problemów strukturalnych, takich jak przemoc domowa, nadużywanie substancji psychoaktywnych i zdrowie psychiczne.
Badanie z 2019 r. wykazało, że ponad dwie trzecie Grenlandczyków pragnie w przyszłości uzyskać niepodległość od Danii; w badaniu jedna trzecia poparła natychmiastową niepodległość, a jedna trzecia była jej przeciwna. W oczach Grenlandczyków gospodarka skorzystałaby na niepodległości, chociaż uzasadnione obawy wyrażają, że Grenlandia jest obecnie w dużym stopniu zależna od wsparcia Danii i może stanąć przed dużymi wyzwaniami.
Jednak historia łączy oba kraje (podobnie jak ramy polityczne, które sprawiają, że oba narody są częścią Królestwa Danii). Obecnie duńskie społeczeństwo jest głęboko nastawione na energię odnawialną, co jest zgodne z obawami Grenlandczyków o ochronę Arktyki. Staje się to szczególnie ważne w obliczu prezydentury Trumpa, która jest mocno niezgodna z wartościami UE dotyczącymi zmiany klimatu. Jeśli chodzi o obronę, Dania przyznała się do zaniedbania odpowiedniej ilości inwestycji w ochronę całego Królestwa, podczas gdy USA mają znaczącą obecność wojskową, która sprawia, że niektórzy Grenlandczycy czują się chronieni, a inni czują, że ich autonomia jest naruszana.
Międzynarodowa społeczność w Danii
Nowe funkcje
W 2024 roku opublikowaliśmy więcej oryginalnych tekstów niż kiedykolwiek wcześniej i nie możemy się doczekać, aby dostarczyć wam jeszcze więcej świetnych tekstów w 2025 roku!
Brooke Fossey, znana również jako Instagram Nearly Danish Dame, rozmawia z naszą główną reporterką Ali Lewis o swojej pasji do języka duńskiego, o tym, jak prowadzenie konta w mediach społecznościowych pomogło jej znaleźć poczucie wspólnoty, jak stała się lokalną gwiazdą w Kopenhadze i jak wszystko zaczęło się od używanego roweru Christiania.
Brooke Fossey, lepiej znana swoim 17 000 obserwującym na Instagramie jako Nearly Danish Dame, nie lubi myśleć o sobie jako o influencerce. To zrozumiałe: słowa „Instagram” i „influencerka” mają pewne negatywne skojarzenia: nieosiągalny blask, promowanie produktów, których nie potrzebujemy, ego, fałsz. Wszystko to mijałoby się z tym co uosabia konto Nearly Danish Dame. Posty Fossey, zagłębiające się w jej miłość do języka duńskiego, jego historię, fascynacje i dziwactwa, sprawiają wrażenie, jakby spędzała cały swój czas w lokalnej kawiarni, rozmawiając ze stałymi jej bywalcami.
Przeczytaj tutaj: https://lwid.dk/interview-brooke-fossey-aka-instagrams-nearly-danish-dame/
Czujesz zimową chandrę? Gosia Kozłowska pisze o tym w swoim pierwszym artykule, dlaczego zagraniczni mieszkańcy Danii mogą być szczególnie podatni na sezonowe zaburzenia afektywne i jak sobie z nimi radzić.
Link tutaj: https://lwid.dk/surviving-the-danish-winter-what-to-do-when-you-are-sad/
Nowe kolumny
Z przyjemnością przedstawiamy pierwszą część nowej miesięcznej kolumny podróżniczej - Jeg Tog to Tog - autorstwa Johna Dixona. Każdego miesiąca John będzie dzielił się spostrzeżeniami na temat nowego duńskiego celu podróży, każdego dostępnego w sieci pociągów DSB!
Muszę oddać hołd mojemu pięcioletniemu synowi, którego namiętne zainteresowanie pociągami zainspirowało moją rodzinę do odkrywania Danii za pośrednictwem jej fenomenalnego systemu kolejowego. W wieku trzech lat błagał nas, abyśmy zabrali go „dwoma autobusami i pociągiem”. Następnie jechaliśmy autobusem do Vejle i dosłownie wsiadaliśmy do pierwszego pociągu, który przyjechał. Patrzył przez okno z zachwytem i radością, dopóki nie stwierdził, że powinniśmy „wysiąść tutaj”.
Przeczytaj tutaj: https://lwid.dk/jeg-tog-to-tog-til-middelfart/
Stephanie Mannings powraca z kolejną częścią swojej miesięcznej serii How to Live Like a Local, tym razem pisząc o świętowaniu duńskiego Nowego Roku!
Zobacz tutaj: https://lwid.dk/how-to-live-like-a-local-episode-4/
Kolumna Ali Lewis Found in Translation powraca, zastanawiając się nad rokiem spędzonym w Danii i tym, co kochała, co poprawiła i czego nie poprawiła w tym czasie!
Przeczytaj tutaj: https://lwid.dk/found-in-translation-issue-nr-8/
Florin Lungu publikuje kolejną część swojego cyklu poświęconego przywództwu, tym razem przyglądając się nordyckiemu podejściu do wyznaczania i osiągania celów na nowy rok.
Zobacz tutaj: https://lwid.dk/setting-and-achieving-goals-in-the-new-year-a-nordic-approach/
Tablica ogłoszeń
Vejle Kommune organizuje szereg wydarzeń dla obcokrajowców i Duńczyków w styczniu, w tym Vejle Ambassador Network 29 stycznia; obchody 90. urodzin duńskiej poetki Inger Christensen 16 stycznia; Vejle ReFashion Week rozpoczynający się 28 stycznia oraz nieformalne spotkanie przy kawie/kawie 23 stycznia. Dowiedz się więcej o wszystkich wydarzeniach i zapisz się tutaj: Co słychać w Vejle? - Gmina Vejle
Międzynarodowe media o Danii HQ
Pojechaliśmy na Grenlandię zapytać o przejęcie przez Trumpa (Politico)
Co Grenlandczycy sądzą o planach Donalda Trumpa dotyczących ich domu? (The Guardian)
Dania „otwarta na dialog” z USA w sprawie Arktyki w związku z próbą przejęcia terytorium przez Trumpa (France24)
Król Danii trolluje Trumpa, zmieniając królewski herb, by wyeksponować Grenlandię (New York Post)
„Łatwo jest nazwać to, co zrobiła złem": wewnątrz duńskiej kandydatury do Oscarów, o seryjnej morderczyni dzieci (The Guardian)